سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) یکی از شایع ترین اختلال هورمونی در میان زنان به شمار میآید. به طوری که تخمین زده میشود این مشکل در حدود ۱۰% از خانم های در سنین باروری رخ میدهد. مهمترین مشخصه این اختلال وجود تخمدان های بزرگ محتوی تعداد زیادی کیست کوچک است که در لایه بیرونی هر تخمدان قرار گرفته است. در این سندرم سطح هورمون های زنانه (نظیر استروژن، پروژسترون، LH و FSH) دچار عدم تعادل شده و باعث افزایش هورمون های مردانه (آندروژن ها) و هورمون انسولین میگردد. همین امر موجب بروز علایمی نظیر بی نظمی های قاعدگی، موی زاید، آکنه و چاقی میشود.
نشانه های ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک چیست؟
بی نظمی و کاهش سیکل های قاعدگی مشکلات ناباروری موهای زاید (هیرسوتیسم) در صورت، سینه و شکم، طاسی یا کم پشت شدن موهای سر با الگوی مردانه آکنه (جوش صورت)، پوست چرب یا شوره ی سرچاقی یا اضافه وزن.
مشکلات ناشی از سندرم تخمدان پلی کیستیک چیست؟
ناباروری :
دیابت :
بیماری های قلبی :
بیماری وقفه تنفسی در خواب (آپنه) :
سندرم تخمدان پلی کیستیک شایع ترین دلیل ناباروری در زنان محسوب میشود. زنان مبتلا به PCOS به دلیل کمبود تخمک گذاری، معمولا در باردار شدن با مشکل روبرو هستند.
اختلال عدم تحمل گلوکز، مقاومت به انسولین و افزایش قند خون میتواند در تقریباً یک سوم زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک با وزن طبیعی و اضافه وزن رخ دهد. خطر ابتلا به دیابت نوع دوم در زنان مبتلا به PCOS به مراتب بالاتر است.
خانم های چاقی که مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک هستند و تواماً مقاومت به انسولین دارند در خطر بیشتر ابتلا به بیماری تنگ شدن عروق کرونر قلب هستند.
در افراد مبتلا به این اختلال زمان های کوتاه توقف تنفسی حین خواب وجود دارد. ابتلا به مشکل موجب خستگی و خواب هنگام روز، افزایش ریسک بیماری های قلبی و خصوصاً فشار خون بالا میشود. وقفه تنفسی حین خواب تا ۳۰ درصد در خانم ها مبتلا به PCOS بیشتر است.
علت ایجاد سندرم تخمدان پلی کیستیک چیست ؟
در تخمدان ها بخش هایی به نام فولیکول وجود دارد که تخمک ها درون این فولیکول ها قرار میگیرند. طی یک سیکل قاعدگی فولیکول ترکیده شده و تخمک بلوغ یافته از آن آزاد میشود. جهت بارور شدن (لقاح) تخمک آزاد شده در لوله های تخمک بر (فالوپ) حرکت میکند. در خانم ها مبتلا به PCOS فولیکول های نارسیده به هم میپیوندند و توده های بزرگتر (کیست) میسازند. از طرف دیگر تخمک های به بلوغ رسیده موجود در فولیکول ها نمی توانند از فولیکول آزاد شود. آزاد نشدن تخمک باعث ناباروری میشود.
تشخیص سندرم تخمدان پلی کیستیک چگونه است؟
جهت تشخیص PCOS روش مشخص و اختصاصی وجود ندارد و تشخیص آن بر اساس علائم بالینی و سونوگرافی داده میشود. آزمایش خون برای بارداری و آزمایشات هورمونی (هورمون پرولاکتین، هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH) و هورمون تحریک کننده فولیکول (FSH) ) نیز توصیه میشود. وجود علایمی مانند نامنظم بودن سیکل قاعدگی، موی زاید، جوش صورت و ریزش مو با الگوی مردانه از جمله معیارهای تشخیص سندرم تخمدان پلی کیستیک محسوب میشود.
چه هنگام باید به پزشک مراجعه کرد؟
تشخیص و درمان زودهنگام PCOS میتواند به کاهش ابتلا به عوارض بلند مدت آن مثل دیابت نوع ۲، بیماری های قلبی و فشار خون بالا کمک کند. هرچه این اختلال زودتر تشخیص داده و درمان آن آغاز شود، پیشگیری از مشکلات مرتبط با آن آسان تر خواهد بود. اگر قاعدگی های نامنظم و موهای زاید روی بدن یا صورت یا آکنه دارید لازم است با پزشک خود مشورت نمایید.
آیا لازم است تمامی افراد مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک تحت درمان قرار بگیرند؟
بلی- تمامی افراد مبتلا بهPCOS باید به طور منظم تحت نظر پزشك باشند. لازم به ذکر است عدم درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک (حتی در صورت خفیف بودن علایم) میتواند در طول زمان خطراتی را برای سلامتی بیمار ایجاد نماید.
تغذیه و سندرم تخمدان پلی کیستیک (pcos) :
با توجه به شیوع بالای این بیماری در میان خانم ها و حتی خانم های جوان میخواهیم ببینیم آیا واقعا تغذیه میتواند نقشی در کنترل و پیشگیری از شدت یافتن این بیماری داشته باشد یا خیر؟؟ یکی از مسایل بسیار مهم که منجر به بی نظمی قاعدگی و اختلال در تخمک گذاری میشود، مشکل pcos میباشد که یکی از علل ناباروری محسوب میشود. این به این معنا نیست که قطعا خانم های مبتلا به pcos نابارور خواهند شد، بلکه شانس باروری به دلیل کاهش تعداد تخمک گذاری کاهش مییابد. یکی از موضوعات بسیار مهم که میتواند زمینه را برای pcos فراهم کند، مشکل چاقی و اضافه وزن است. یعنی خانم هایی که BMI بالای 27 دارند بیشتر میتوانند مستعد pcos باشتد. البته در برخی مقالات به این نکته اشاره شده که pcos میتواند جنبه ژنتیکی داشته باشد، یعنی اگر خانومی با pcos باردار شود احتمال اینکه دختر این خانوم در آینده مبتلا به pcos شود بالاتر از خانومی است که pcos نداشته است. لذا در افراد چاق به دلیل مقاومت به انسولین ایجاد شده و به دنبال آن افزایش سطح انسولین میتواند باعث شدت یافتن pcos شود. در این بیماری تخمک نمی تواند به راحتی آزاد شود و در داخل یک کیست محبوس میشود و معمولا آن کیست منبعی برای تولید آندروژن یا هورمون های جنسی مردانه میشود و خود همین آندروژن ها زمینه را برای مقاومت به انسولین فراهم میکنند. با افزایش سطح انسولین خون، تولید پروتیین حامل هورمون جنسی (SHBG) کاهش مییابد و این سبب میشود هورمون های جنسی زنانه نتوانند ایفای نقش کنند.
اما این سوال مطرح است که چرا این افراد باید داروی متفورمین مصرف کنند؟؟
خط اول درمانی رژیم درمانی و اصلاح سبک زندگی میباشد و سپس دارودرمانی از جمله متفورمین میباشد. متفورمین مقاومت به انسولین را کاهش میدهد در نتیجه تولید آندروژن تنظیم میشود. پس افزایش آندروژن را در بدن خانومی که متفورمین مصرف میکند کمتر میتوانیم ببینیم.
- توصیه میشود این خانوم ها حتما رژیم های کم کالری داشته باشند، حداقل 10 درصد وزن بدنشان را کم کنند و سپس اقدام به بارداری داشته باشند.
- توصیه میشود حتما ورزش های هوازی و بی هوازی رو در ساعاتی از روز داشته باشند. حدود نیم ساعت الی 45 دقیقه پیاده روی، دمبل زدن سبک میتواند مقاومت به انسولین را کاهش دهد.
- رژیم های این افراد باید محدود از چربی اشباع و ترانس و کلسترول باشد.
- مورد مهم دیگر این است که منابع آنتی اکسیدانی در رژیم این افراد باید بالا باشد به ویژه میتوان ویتامین E را توصیه کرد. منبع بتاکاروتن و به طور کلی رنگدانه های قرمز، بنفش و نارنجی در میوه ها و سبزیجات میتواند بسیار موثر باشد.
- با توجه به این که این بیماری از تظاهرات سندرم متابولیک میباشد، هر 6 ماه یکبار فاکتورهای لیپیدی خون از جمله تری گلیسیرید، کلسترول، میزان قند خون ناشتا، LDL، HDL و در مواردی انسولین ناشتا حتما باید چک شود. چرا که اعتقاد به این است که این خانوم ها بیشتر در معرض بروز دیابت و بیماری های قلبی عروقی هستند. متاسفانه ریسک سرطان رحم نیز در این خانوم ها بالاتر است.
- فقط افراد چاق به این بیماری مبتلا نمیشوند، افراد لاغر هم میتوانند مبتلا شوند. لذا در این افراد هم با محدود کردن چربی اشباع و ترانس و پروتیین های حیوانی میتوان از شدت یافتن بیماری پیشگیری کرد.
- اخیرا در ارتباط با مصرف پروبیوتیک و ارتباط فلور میکروبی روده با pcos مطالعاتی انجام شده و دیدند که پروبیوتیک میتواند در کنترل بیماری و کاهش شدت علایم pcos موثر باشد.