سالمندی بیماری نیست. بیشتر ما آرزو داریم به سنین بالا برسیم. اما افزایش سن بی هزینه نیست. برای بسیاری از ما یکی از هزینه های زندگی طولانی استئوآرتریت یا التهاب مفاصل است. این بیماری که به علت فرسودگی و سایش مفاصل ایجاد میشود، دردناک است و اغلب فرد را ناتوان میکند. در واقع وقتی به شصت و پنج سالگی میرسیم، عکس برداری از زانو نشان میدهد که در یک سوم ما علائم استئوآرتریت بروز کرده است؛ استئوآرتریت شایع ترین بیماری در بین گروهی از بیماری هاست که مجموعة آرتروز خوانده میشوند.
تعریف آرتروز :
واژه ی آرتروز از نظر لغوی به معنی التهاب مفاصل است. هفتاد میلیون بزرگسال آمریکایی (یک سوم جمعیت آمریکا) به انواع مختلف این بیماری مبتلا هستند. این آمار بر اساس برآوردهای مراکز کنترل و پیشگیری بیماری در آتلانتا به دست آمده است. آرتروز مهم ترین عامل ناتوانی در این کشور است و فعالیت های روزمره ی بیش از هفت میلیون سالخورده را محدود میکند. اگرچه مشخصه های ویژه ی انواع آرتروز متفاوت است، همه ی آنها یک وجه اشتراک دارند، به این معنی که همگی بر مفاصل یعنی بر ساختارهایی اثر میگذارند که در محل اتصال دو یا چند استخوان قرار دارند و تعدادشان تقریبا به ۱۵۰ عدد میرسد. این مفاصل، به جز معدودی از آنها (هنگام کارکرد مناسب) به آسانی قابل حرکت هستند و به ما امکان میدهند خم شویم، بنشینیم، انعطاف داشته باشیم، با انگشتان دست چیزی را بگیریم، دهان را باز و بسته کنیم، بلند شویم بچرخیم، از تخت برخیزیم، راه برویم یا بدویم و به هر سو که میخواهیم برویم.
چگونگی کارکرد مفاصل سالم :
در مفاصل سالم، غضروف که نوعی لایی محکم، ضربه گیر، با سطحی صیقلی است، این امکان را به وجود میآورد که سر استخوان ها به راحتی روی هم بلغزند. مایعی غلیظ و روان کننده به نام مایع سینوویال (Synovial) این لغزندگی را تسهیل میکند. این مایع که توسط غشاء نازکی به نام سینوویوم (Synovium) تراوش میشود مفصل را میپوشاند. بافت هایی طنابی شکل، محکم و بدون ارتجاع به نام ليگامان یا رباط استخوان ها را در محل مفصل محکم و در یک ردیف نگه میدارند. عضلات به صورت جفت هایی که در جهت مخالف هم حرکت میکنند هنگام خم کردن و راست کردن مفاصل عمل میکنند. هرچند عضلات بخشی از مفصل نیستند اما وجودشان ضروری است. زیرا عضلات قوی در حفاظت و استوار نگه داشتن مفاصل نقش بسزایی دارند و موجب حرکت استخوان ها میشوند. در قسمت بیرونی مفاصل کیسه هایی پر از مایع به نام بورسا (bursa) وجود دارند که از استخوان ها و تاندون های اطراف مفصل محافظت و آنها را از هم جدا میکنند و به مفاصل امکان میدهند که آزادانه و روان حرکت کنند.
چه عواملی باعث استئوآرتریت میشوند؟
عواملی که استئوآرتریت میشوند به قدری متعدد و گوناگون اند که اغلب ممکن است علت بیماری تشخیص داده نشود. وقتی مردم میگویند آرتروز از «فرسایش و استهلاک» ناشی میشود منظورشان این است که زندگی طولانی به تنهایی منجر به آرتروز میشود. قبلا به آسیب دیدگی و استفاده ی بیش از حد از مفاصل به عنوان عوامل خاص و قابل تشخیص این عارضه اشاره شد. نقص ساختارهای شیمیایی ای که بالشتک ها یا کیسه های محافظ مفاصل را تشکیل میدهند، یعنی گلیکوز آمینوگلیکان ها (glycosaminoglycans) یکی دیگر از عوامل خاص بروز این عارضه است. بسیاری از دیگر عوامل از قبیل عوامل ژنتیکی، هورمونی، محیطی، از جمله سوماتوترپین ((somatotropin C، هورمون رشد، تیروکسین (thyroxine)، تستسترون(testesterone)، کورتیکواستروئیدها(corticosteroids) و استروژن نیز در این بیماری دخیل اند. هرچند معمولا این عارضه با گذشت زمان شدت مییابد، عواملی از قبیل ضربه ی شدید به مفاصل که به غضروف آسیب میرساند یا نظم استخوان ها را به هم میزند ممکن است موجب ناهمواری غضروف شود و فرآیند آرتروز زودتر آغاز گردد. علاوه بر آن تحقیقات نشان داده است که در برخی افراد غضروف مفصل دارای نقص های ژنتیکی از قبیل سندرم الرس دانلوس (Ehlers - Danlos Syndrome) و سندرم مارفان (Marfan Syndrome) است که آنها را برای ابتلای زودهنگام به آرتروز مستعد میکند. از آنجا که هدف ما در این کتاب تسکین درد و تخفیف محدودیت های ناشی از آرتروز است، توجه مان را به قسمت های آسیب دیده، یعنی مفاصل معطوف میکنیم. آرتریت روماتوئید بعد از استئوآرتریت روماتوئید از شایع ترین انواع آرتروزها است. که حدود ۲/ ۵ میلیون نفر در آمریکا دچار آن هستند. برخلاف استئوآرتریت که ناشی از فرسودگی مکانیکی مفاصل است، آرتریت روماتوئید یک بیماری خودایمن است به این معنی که سیستم ایمنی بدن در برابر بافت های سالم واکنش نشان میدهد و باعث التهاب و تخریب آنها میشود. در آرتریت روماتوئید اهداف اصلی حمله ی بیماری عبارت اند از آسترهای سینوویال مفاصل و گاه آسترهای عروق خونی، قلب و ریه نیز هدف قرار میگیرند. در مفصل مبتلا به آرتریت روماتوئید، گلبول های سفید از غدد لنفاوی، طحال، تیموس و خون در گردش، در آستر سینوویال و نیز در مادهی فلوئیدی که این آستر تراوش میکند نفوذ میکنند. در حالت طبیعی این سلول ها از بدن در برابر ویروس ها، باکتری ها و دیگر میکروارگانیزم هایی که مجموعا به آنتی ژن یا پادگن معروف اند دفاع میکنند. اما در آرتریت روماتوئید برخی از انواع گلبول های سفید میتوانند برای بدن مضر باشند. این بیماری نمونه ای دیگر از بیماری هایی است که از انحراف و اختلال سیستم ایمنی ناشی میشوند و در این مورد اختلال با یک عفونت آغاز میشود که سیستم ایمنی و دفاعی بدن را به طور طبیعی تحریک میکند.
آرتریت پسوریازیس (psoriatic arthritis) :
نوعی آرتروزاست که ۲۳ درصد از افراد مبتلا به بیماری پوستی پسوریازیس یا داء الصدف دچار آن میشوند. این آمار بر اساس تحقیقات به عمل آمده در ۲۰۰۱ به دست آمده است. شاید پسوریازیس نیز، همچون دیگر انواع آرتروز، ناشی از اختلال سیستم ایمنی باشد. با این وصف، از شواهدی که طی آزمایش روی موش ها به دست آمده، چنین بر میآید که در افراد مبتلا به این بیماری بخش خاصی از کروموزوم ۱۹ ممکن است جهش یافته یا حذف شده باشد. این ژن ها در تنظیم سرعت بازتولید و واکنش استرس لایه های عمقی پوست نقش دارند و حذف این توالی ژنتیکی در موش ها علائم و نشانه های پسوریازیس را ایجاد کرده است. سلول سالم پوست در مدت بیست وهشت تا سی روز بالغ میگردد و از سطح پوست جدا میشود. اما سلول پوست مبتلا به پسوریازیس تنها در ظرف سه یا چهار روز بالغ میشود و به سطح پوست میرسد. در پسوریازیس سلول ها به جای اینکه پس از بالغ شدن بیفتند، روی هم انباشته میشوند و زخم ایجاد میکنند. زخم های پوستی بسته به نوع پسوریازیس ممکن است برجسته و پوسته پوسته، خال مانند، به شدت قرمز و ملتهب یا پر چرک و خون باشند. در مفاصل، فرایند بیماری کمی پیچیده تر است، چون هم سلول های T و هم سلول های B در بیماری دخیلند. احتمال دارد در اینجا نیز سیستم ایمنی از کنترل خارج شده باشد. تحقیقات انجام شده در حال حاضر حاکی از این است که در رشد طبیعی، ماکروفاژها سلول های اضافی را برای کشته شدن علامت گذاری میکنند و احتمال دارد که این مکانیسم در بیماری ارثی خودایمنی به شدت عمل کند. آرتروز توأم با پسوریازیس میتواند علاوه بر مفاصل ستون مهره ها بر انگشتان دست و پا، زانو و مچ پا، نیز اثر بگذارد. این نوع آرتروز از این لحاظ به آرتریت روماتوئيد شباهت دارد که خود قسمت های حفاظتی بدن، یعنی پوست و سیستم ایمنی هستند که به بدن آسیب میرسانند. اما آرتریت پسوریازیس معمولا خفیف تر است. در آرتریت پسوریازیس مفصل ها و بافت های نرم اطراف آنها ملتهب و سخت میشوند. با این وصف، آرتریت پسوریازیس شدید میتواند بیماری ناتوان کننده ای باشد و به مفاصل صدمات جبران ناپذیری وارد کند.