یوگا نیدرا

یوگا نیدرا سیستمی است شامل روشهای وانهادگی ذهنی، روانی، فیزیکی و احساسی. یوگا نیدرا از دو واژه ی «سانسکریت» (یوگا) به معنی اتحاد یا آگاهی متمرکز و (نیدرا) به معنی خواب، اقتباس شده است. هنگام تمرین یوگا نیدرا به نظر میرسد که تمرین کننده به خواب رفته، اما آگاهی در سطوح عمیق ذهن در جریان است. به این دلیل است که یوگا نیدرا خواب روانی و یا وانهادگی عمیق همراه با آگاهی درونی هم نامیده میشود. در این حالت خواب و بیداری، ارتباط بین ذهن نیمه آگاه و ناآگاه، به صورت خود به خود انجام میپذیرد.

تولد یوگا نیدرا :

یوگا نیدرا راه و روشی برای فراگیری آرامش و آگاهی برگرفته از فلسفه ی تانترا است. از دیدگاه یوگا نیدرا، خواب، استراحت فیزیکی است نه آرامش روانی. نشستن روی یک مبل، نوشیدن یک فنجان چای یا قهوه و ... آرامش بخش است. اما بیان کننده ی تعریفی علمی از حالت آرامش ذهنی نیست. این حالات فقط انحرافات حسی اند. در واقع آرامش ذهنی و روانی تجربه ای است بالاتر از این حسها. فرد برای رسیدن به آرامش روانی کامل، باید در حالت وانهادگی، آگاه و هوشیار باقی بماند. این حالتی است که فرد در یوگا نیدرا یا در خواب داینامیک به آن میرسد.

در یوگا نیدرا با توجه به درون و دوری از تجارب بیرونی، به آرامش و وانهادگی میرسیم. اگر هشیاری درونی از آگاهیهای بیرونی و خواب فاصله بگیرد، بسیار قوی شده و میتوان از آن به طرق مختلف بهره برداری کرد. برای مثال میتوان از آن برای توسعه ی ذهن، علم و خلاقیت استفاده کرد.

پراتیهارا یکی از حالتهای راجایوگا است که در آن ذهن و آگاهی روانی از کانال های حسی جدا میشوند. بنابراین یوگا نیدرا یک جنبه از پراتیهارا است که نهایتا منجر به سطوح بالای مراقبه و سامادهی میگردد.

"سوامی ساتیاناندا" درباره ی این روش ابداعی خود چنین اظهار میدارد :

زمانی که با استاد خود «سوامی شیواناندا» در «ریشی کش» زندگی میکردم، تجارب مهم و ارزنده ای کسب کردم که اشتیاق مرا به تکمیل و توسعه ی یوگا نیدرا برانگیخت. لذا نظارت مدرسه ی «سانسکریت» که کودکان در آن به آموزش علوم و تعالیم «وداها» مشغول بودند را به عهده گرفتم. برای حفاظت از مدرسه ناگزیر بودم شبها بیدار بمانم. هر شب ساعت سه بامداد خوابی سنگین مرا فرا میگرفت و تا ساعت شش که به «آشرام» برمی گشتم، به خوابی عمیق فرو میرفتم. برنامه ی مدرسه از این قرار بود که کودکان ساعت چهار بیدار میشدند و به انجام مراسم سرود مذهبی میپرداختند. این زمانی بود که من در خواب بودم و هرگز صدای آنها را نشنیدم. گه گاه آشرام برنامه ای تنظیم میکرد که کودکان همان مدرسه به محل ما میامدند و سرودهای مذهبی خود را اجرا میکردند. در یک جلسه که ناظر بر اجرای مراسم بودم، حس کردم مانتراهایی که کودکان اجرا میکنند را قبلا شنیده ام، اما نمی دانستم چگونه و کجا! ضمنا واقف بودم که من هرگز آنها را نه خوانده و نه نوشته ام. پس چگونه آنها به نظرم آشنا میامدند !

نهایتا تصمیم گرفتم از سرکردهی کودکان سرودخوان که نزدیک من نشسته بود سؤال کنم از چه سبب سرودها برایم آشنا هستند، علی رغم آن که مطمئن بودم قبلا آنها را نشنیده ام. جواب او دیدگاه کلی مرا نسبت به زندگی تغییر داد. او گفت مسألهی آشنایی شما با سرودها غیرعادی نیست، زیرا بدن ظریف شما به کرات این سرودها را زمانی که کودکان آنها را در مدرسه اجرا میکردند و شما در خواب بودید، شنیده است. این رخداد برایم حادثه ی بزرگی بود.

می دانستم علم مستقیما از طریق حواس منتقل میشود. اما از این تجربه دریافتم بدون استفاده از حواس هم میتوان علم و دانش کسب کرد. من این تجربه را تولد یوگا نیدرا نامیدم سپس افکار تازه ای به ذهنم خطور کرد و دریافتم خواب در واقع یک حالت ناآگاهی نیست. زمانی که فرد به خواب میرود، قسمتی از نیروهای ذهنی او نسبت به موقعیت های بیرونی بدن هوشیار و بیدار باقی میماند. سپس دریافتم با آموزش ذهن میتوان از این حالت بهره برداری کرد.

خواب یوگی :

در یوگا نیدرا آگاهی در مرز خواب و بیداری قرار میگیرد ولیکن نه خواب است و نه بیداری. این حالت را در روان شناسی مدرن (رؤيا در خواب) مینامند، اما من ترجیح میدهم که آن را خواب یوگی بنامم. با این وصف بهتر است که همه این حالت را یوگا نیدرا بنامند. در این حالت ذهن فقط دریافت کننده است. از اینرو چون ذهن در یک حالت استثنایی گیرندگی است، مطالب سریع تر آموخته میشوند. بنابراین شما میتوانید یوگا نیدرا را برای تغییر عادات و از بین بردن تنشها و اضطراب ها به کار گیرید. این روش یوگی ها و سوامی ها برای جهت بخشیدن به ذهن و حصول خواسته ها است.

با تمرین یوگا نیدرا، فرد قادر خواهد بود از طریق ذهن ناخودآگاه، به استعدادهای نهفتهى خود واقف شود. یوگا نیدرا سرچشمه ی خلاقیت، الهام شاعرانه و کشفیات خلاقانه ی علمی است. از طریق یوگا نیدرا میتوان به درک مستقیم و کشف مجهولاتی که در حالت خواب اتفاق میافتند، دست یافت.

در حالت یوگا نیدرا بود که «نیل بوهر» توانست ساختار فضایی اتم را مشاهده کند و اینشتین از همین طریق به تئوری نسبیت پی برد. الهامات دریافت شده در یوگا نیدرا نه تنها فرد را قادر میسازد که جواب مسایل را از درون خود به دست آورد، بلکه او را با واقعیت خود آشنا میکند. زمانی که فرد به واقعیت خود واقف شود، میتواند از یک زندگی با مفهوم و صلح آمیز در هر محیطی برخوردار شود. این حالت دروازه ی ورودی چشم سوم (اشراق) است که در سطح عالی هوش و مافوق هویت شخصی که ترکیبی از تنشها، عقده ها و عادات است، اتفاق میافتد و هر کس را به سویی رهبری میکند؛ یکی در شعور و آگاهی الهی مستغرق میشود و دیگری به حقیقت وحدت میرسد.

آگاهی خالص یا آگاهی مطلق که غیرقابل تجزیه است، در لایه ی زیرین ذهن ناآرام که از امور گوناگون و مختلف ترکیب شده و ذهنیات غیرواقعی را تشکیل میدهد، پنهان گشته است. درک حقیقت طبیعت و هستی، با آگاهی مطلق میسر است نه با ذهن پراکنده. چنین حالتی، با ذهنی آرام و در حالت بین خواب و بیداری (یوگا نیدرا) کسب میشود.

پرورش ذهن :

یوگا نیدرا خوابی همراه با آگاهی است. یوگا نیدرا یک حالت ذهنی بین خواب و بیداری است. در حین تمرین یوگا نیدرا سطوح عمیق تر ذهن باز شده و هوشیارانه عمل میکند. وقتی خود را وانهاده میکنید، سطوح نیمه آگاه و ناخودآگاه خودبه خود باز میشود.

با تمرین یوگا نیدرا، طبیعت ذهن قابل تغییر است و بیماری های روان تنی معالجه شده و نبوغ خلاقهی فرد ظاهر میشود. نیروی ذهن نیمه آگاه و ناخودآگاه، قدرتمندترین نیرو در وجود بشر است. تمرینات سادهی یوگا نیدرا امکان نفوذ به عمق ذهن و تصفیهی این نیروها را فراهم میکند. . ذهن نیمه آگاه مطیع و فرمانبر است و دستورات را به فوریت اجرا میکند. اگر یوگا نیدرا به طور صحیح تمرین شود، از آن جا که ذهن قابل تربیت است، ذهن و هوش هماهنگی بهتری پیدا میکنند.

تجربه در یوگا نیدرا :

جواب : یوگا نیدرا کل سیستم فیزیکی را آرام، بدن روانی را بیدار و تجاربی از کالبد اختری به دست میدهد. همچنین به تغییر تنشها از سیستم هاله ای میپردازد و نهایتا بر عملکرد مغز تأثیر میگذارد. در یوگا نیدرا سعی بر آن است که به ماورای تجارب و رفتار ذهن بیرونی برویم. در یوگا نیدرا قسمتهای مختلفی از مغز به صورت منظم تحریک میشود و ما را برای عبور از مراحل خاص تجربی آماده میکند. در تمرینات یوگا نیدرا تجارب حاصله تقریبا هم سطح همان تجاربی هستند که ما در رؤیاهای خود داریم، با این فرق اساسی که رخدادها در یوگا نیدرا نسبت به وقایعی که در رؤیا رخ میدهند، واضح تر و شفاف تر هستند.

اصول کارما :

یوگا نیدرا تمرینی است که سطوح عمیق روان را تبدیل به تجربیاتی هوشیارانه میسازد. در قسمتهای مختلف مغز میلیونها نقش به صورت معیار و الگو انباشته شده است. این اشکال ثبت شده در لایه های مغز، مجموعه ای از تجربیات زندگی هستند که آن را «کارما» مینامیم. یک دوربین عکاسی هرچه را در نگاتیو مشاهده شود، ضبط میکند. به همین نحو ذهن نیمه آگاه هر تجربه ای را که هوشیارانه یا حتی ناآگاهانه بر ما میگذرد، ضبط میکند و با گذشت زمان تبدیل به چیزی میشود که آن را معیار یا نمونه ی اصلی مینامیم.

یک درخت برحسب طول زندگی اش میلیونها بذر تولید میکند. ذهن بشر نیز از تجاربی که در طول زندگی به دست آورده، میلیونها طرح و الگو تولید میکند. این بذرها را به نام کارما، ساماسکارا یا معیار میشناسیم. تمام اعمال و رفتار ما از همین الگوها سرچشمه میگیرند.

خط مشی های تمرین :

تمرین یوگا نیدرا معمولا بین ۲۰ تا ۴۰ دقیقه طول میکشد. یوگا نیدرا تکنیکهای متفاوتی برای رفع مشکلات عصبی، روانی و ورود به مراحل پیشرفتهای روحی یوگا ارایه میکند.

یوگا نیدرا تمرینی است ساده که میتوان آن را توسط نوار ضبط شده یا در "حضور استاد" فرا گرفت. اتاقی آرام را انتخاب کنید، درها و پنجره ها را ببندید، رادیو و تلویزیون و هرگونه وسیله ی صوتی را خاموش کنید. لباس راحت تن کنید و نوار حاوی دستورالعمل یوگا نیدرا را روشن نمایید. در حالت شاو آسانا دراز بکشید و به صدای راهنما گوش دهید و در ذهن خود از دستورالعمل ها پیروی کنید. نه تمرکز کنید و نه تنفس خود را کنترل کنید، فقط به دستورالعمل ها گوش فرا دهید و در ذهن خود آنها را دنبال کنید. در یوگا نیدرا دوری جستن از خواب بسیار مهم است. اگر به خواب بروید، آگاهی خود را که هدف اصلی تمرین است، از دست خواهید داد.

آمادگی برای تمرین :

یوگا نیدرا در حالت شاو آسانا که حس لامسه توسط حذف ارتباط بین اعضای بدن کم میشود، انجام میگیرد. نوک انگشتان دست که حساس ترین عضو لامسه است را با برگرداندن کف دست به سمت بالا و قرار دادن پشت دست روی زمین، از سطح زمین دور میکنیم. هنگام تمرین لباس های روشن و گشاد به تن کنید. حرارت اتاق باید متعادل باشد و نباید در جهت وزش باد یا نسیم قرار بگیرید. چشم ها را ببندید (با بستن چشم تحریکات بصری از بین میروند و ذهن با آگاهی بر صداهای بیرونی متمرکز میگردد) و ذهن را متوجه صداهای بیرونی کنید. پس از اندک زمانی، ذهن که تنها ناظر بر صداها است آرام میگیرد و با بی توجهی به محیط اطراف، خودبه خود ساکت میشود. این روش آرام کردن ذهن که سکوت ذهن» نامیده میشود، ذهن را برای تمرین یوگا نیدرا آماده میکند.

یوگا نیدرا و هیپنوتیزم :

چون یوگا نیدرا شرایطی را ایجاد میکند که حس ها در آن عملکرد چندانی ندارند، تصور عموم بر این است که یوگا نیدرا نوعی خواب مصنوعی است. اما حقیقت این است که یوگا نیدرا و خواب مصنوعی دو موضوع کاملا متفاوت اند. اگرچه شروع هر دوی آنها از یک نقطهی وانهادگی و جذب است، اما یوگا نیدرا و خواب مغناطیسی در جهات مختلف حرکت میکنند. شرایط ذهنی که در یوگا نیدرا ایجاد میشود، ماورای خواب مصنوعی است، اما زمانی که ذهن رابطه اش با عالم بیرون و حواس قطع شود، مسلما از شرایطی مشابه خواب مغناطیسی عبور میکند. به هر حال اگر شما بتوانید کانال های حسی را قطع و آگاهی را حفظ کنید، آن وقت قادر خواهید بود که از سد موانع شخصیتی خود عبور نمایید و به عمق یا به بالاترین سطح آگاهی بروید. این هدف یوگا نیدرا است. توجه داشته باشید که در طی تمام این مراحل، باید از صعود آگاه باشید. بنابراین شما تا حدودی از مرحله ی خواب هیپنوتیزم عبور میکنید. لذا طی تمرین یوگا نیدرا همواره توصیه میشود که به خواب نروید. در یوگا نیدرا باید سعی در حفظ آگاهی خود کنید. جسم آرام است و نباید به خواب بروید. شما در سطح حسی هشیار نیستید، ولی نسبت به تمرین یوگا نیدرا هوشیارید، زیرا یک جریان فکری (خودبه خودی) در حرکت است. در یوگا نیدرا مغز کاملا بیدار است و تحریکات زیادی را دریافت کرده و نوع متفاوتی از آگاهی را توسعه میدهد. در حالی که در انواع خواب مصنوعی، فرد به خواب عمیق هدایت میشود و ذهن و مغز بسته میگردد، آگاهی در محیط کوچکی قرار میگیرد و ظرفیت ها محدود میشوند. این شرایط بسیار ساکن است و دارای ویژگی های تاماسیک و یا ناآگاهی است، در حالی که یوگا نیدرا ظرفیت مغز را زیاد و شرایط ساتویک را خلق میکند که مرحله ی روشنفکری است.

هنر وانهادگی :

تحقیقات اخیر نشان داده که تمرین کنندگان با تجربه تا ۱۵ درصد وقت مراقبه را در خواب میگذرانند. به خواب رفتن هنگام تمرین امری عادی است، اما تمرین کننده باید سعی کند به خواب نرود.

در کلاس معلم میتواند داوطلب را با یادآوری «به خواب نرو» در زمان مناسب بیدار نگه دارد. اگر شخص به خواب برود، ضرری متوجه او نمی شود، اما بیدار ماندن به تداوم تمرین کمک میکند.

در صورت در دسترس نبودن معلم، از نوار ضبط شده مربیان مجرب استفاده کنید. در غیر این صورت، میتوانید خودتان نوار تمرین را تهیه کنید یا از فردی بخواهید که تعلیمات را برای شما بخواند.

توصیه میشود تا زمانی که کل تمرین را نیاموخته اید و تمام مراحل آن در ذهن شما نقش نبسته است، تمرین را به طور ذهنی و بدون مربی و نوار انجام ندهید تا در موقع تمرین مجبور نشوید توقف کرده و ترتیب مراحل را کنترل نمایید. سعی در یادآوری مراحل گردش آگاهی، موجب فشار آوردن بیهوده بر ذهن و منحرف شدن از مسیر تمرین و عصبی شدن میشود. بنابراین حایز اهمیت است که داوطلب در ابتدا تمرین را با معلم یا تعلیم ضبط شده شروع کند و پس آمادگی مناسب، اقدام به تمرین بدون کمک خارجی کند. در این مرحله شما میتوانید همه ی دستورات را به یاد آورده و از آنها پیروی کنید و بدون هیچ کوششی به آنها عکس العمل نشان دهید.

ضرورت وجود مربی مجرب :

یوگا نیدرا در حقیقت یک تکنیک ساده است و میتوان آن را حتی به وسیله ی یک نوار ضبط شده نیز یاد گرفت. اما داوطلبان جدید بهتر است که تحت نظر یک معلم با تجربه، تمرین را شروع کنند. شرکت در کلاس های عادی همراه با تمرین خصوصی و با استفاده از نوار ضبط شده، میتواند به داوطلب در فهم تکنیک و یادآوری تمرینها کمک کند. در وانهادگی عمیق، داوطلب سريعا روش، سرعت و ترتیب دستورات را فرا میگیرد. گرچه یادگیری توسط ناخودآگاه از هرگونه درک منطقی واقعی تر است، اما عملا میتواند مانعی برای تمرین موفقیت آمیز یوگا نیدرا باشد.

معلم به نوع تمرین مناسب برای تمرین کننده واقف است و میتواند تمرین را متناسب با شرایط تمرین کننده تعدیل کند. برای مثال اگر داوطلبی ناراحتی و تنش دارد، مربی در تمرین تأکید بر وانهادگی میکند و چنانچه داوطلب به سهولت وانهاده شود، او را بیشتر به سوی مراقبه راهنمایی مینماید. نه تنها در حین تمرین یوگا نیدرا بلکه در انواع مراقبه و مدیتیشن نیز انتخاب مربی با سابقه و مجرب بسیار حائز اهمیت میباشد.